“Μένω σε κάποια γειτονιά
φτωχική γειτονιά,
που έχει σπίτια χαμηλά”,
ξεκινά ένα παλιό τραγούδι, το οποίο μας προτρέπει να φτιάξουμε με την φαντασία μας την εικόνα μιας παραδοσιακής γειτονιάς, των περασμένων δεκαετιών. Κάποιοι φιλίστορες που μας επισημαίνουν την ανάγκη γνώσης του παρελθόντος επιχειρούν κατά καιρούς να συγκεντρώνουν στοιχεία και φωτογραφίες και σκαλίζουν εποικοδομητικά τα παλιά. Ομοίως και η κα Σταυρούλα Ζώρζου, χειρουργός οδοντίατρος και συγγραφέας, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στις γειτονιές του Κερατσινίου και του Πειραιά. Έχει μελετήσει ιδιαίτερα την ιστορία της περιοχής κι έχει συγγράψει λεύκωμα για τα 80 χρόνια από την ίδρυση της πόλης. Η κα Ζώρζου μάς παρασύρει με το μεράκι της και καθισμένη σ’ ένα νοητό πεζούλι μοιράζεται με εμάς γύρω της την παμπάλαια ιστορία της δικής της γειτονιάς.
-Ποιά ήταν η αφορμή γι’ αυτήν την διαδρομή με αναμνήσεις της πόλης του Κερατσινίου;
Γεννήθηκα και ζω στο Κερατσίνι, από γονείς που γεννήθηκαν κι εκείνοι στο Κερατσίνι. Οι παππούδες μου έφτασαν εδώ στα τέλη του προπερασμένου αιώνα, από την Σαντορίνη, την Μάνη, τον Πόντο, φέρνοντας την δική τους ιστορία. Άκουσα πολλές φορές την αγωνία και τον αγώνα τους να στεριώσουν σε αυτόν τον τόπο, όταν ακόμη ο Πειραιάς και το Κερατσίνι ήταν λίγο-πολύ χωράφια. Αργότερα, ως οδοντίατρος, έζησα για πολλά χρόνια τους ανθρώπους του τόπου μου, τις έννοιες τους, τα παράπονα και τις χαρές τους κι όλο αυτό έγινε μελέτη, στίχοι και μουσική.
-Το Κερατσίνι δεν είναι γνωστό στους περισσότερους κατοίκους της Αττικής, πολλώ δε μάλλον στους μακρινούς. Πολυπληθέστατο, συνορεύει με θάλασσα κι αυτό του δίνει μια όμορφη ιδιαιτερότητα. Πώς θα το περιγράφατε σε κάποιον που δεν το έχει ποτέ επισκεφτεί;
Ναι, είναι ένας τόπος, άγνωστος για πολλούς. Στον κόρφο της Αττικής γης και του Σαρωνικού. Λίγο πιο κει από τον Πειραιά κι απέναντι από τη Σαλαμίνα.
Κάποιοι τον λένε Αμφιάλη. Μερικοί Ταμπούρια, ή και Άϊ Γιώργη. Κι άλλοι, απλά «Κερατσίνι»… κι εννοούν όλες ετούτες τις συνοικίες κι άλλες πολλές ακόμη, όλες μαζί.
Απλώνεται από τη θάλασσα, από την ιχθυόσκαλα και το λιμάνι του Άϊ Γιώργη, ως τον Κοκκινόβραχο, πάνω στα βράχια του Αιγάλεω, ψηλά στην Αμφιάλη… κι από τα καρνάγια του Ικόνιου και το Σχιστό, ίσαμε τις ακρινές γειτονιές του Πειραιά, τα Μανιάτικα, τα «προσφυγικά» της Δραπετσώνας και την Ανάσταση… Συνηθισμένες γειτονιές. Μοντέρνες πολυκατοικίες και λιγοστά διώροφα άλλης εποχής, πάνω σε ατέλειωτες ανηφόρες και κατηφόρες, ανάμεσα σε μικρές, πλακοστρωμένες πλατείες και σχολεία με πολύχρωμα κάγκελα… Δρομάκια κάπως στενά και δυο φαρδιές λεωφόροι, να τις τραντάζουν ολημερίς οι νταλίκες που κουβαλάνε από το λιμάνι κοντέινερ. Ανάμεσα στις πολυκατοικίες στενά καμπαναριά και πού και πού, κανένα φουγάρο, σβηστό εδώ και κάμποσα χρόνια, από εκείνα, τα παλιά εργοστάσια… και ψηλότερο απ’ όλα, το μεγάλο φουγάρο της ΔΕΗ, να αγκομαχάει βραχνά και να καπνίζει πότε-πότε, δίπλα στη θάλασσα… Μια σύγχρονη πόλη που ανασαίνει στο γρήγορο ρυθμό των καιρών.
-Μια σύγχρονη τσιμεντούπολη με τον δικό της χαρακτήρα;
Ίσως. Μόνο, που… σε σχέση με κάποιες άλλες σύγχρονες πόλεις, έχει νομίζω μια διαφορά: Είναι η «καλημέρα» του γείτονα και… η θάλασσα!
«Η ζωή ανεβοκατεβαίνει τρέχοντας τις ανηφόρες, αλλά εδώ… σταματάει σχεδόν πάντα για να χαιρετήσει τον γείτονα, όπου τον βρει: στον δρόμο, στα μικρομάγαζα, στην εκκλησία»
Εννοώ, ότι ενώ η ζωή ανεβοκατεβαίνει τρέχοντας τις ανηφόρες, εδώ… σταματάει σχεδόν πάντα για να χαιρετήσει και να πει δυο κουβέντες στον γείτονα… όπου τον βρει: στα μικρομάγαζα, στο δρόμο, στην εκκλησία. Γιατί, όσο κι αν ψήλωσαν οι πολυκατοικίες κι αν γέμισαν τσιμέντο οι γειτονιές μας, περίσσεψαν λίγο περισσότερο οι καρδιές μας… κι επιμένουμε ακόμη να καλημεριζόμαστε.
Κι εκεί που μιλάμε, δουλεύουμε, φιλιώνουμε ή και κάποτε αγριεύουμε, ξαφνικά, ένας ήχος σκληρός σταματάει στιγμιαία το χρόνο: Η σειρήνα κάποιου φορτηγού στο λιμάνι, που σαλπάρει… Κοκκαλώνει ο κάτοικος και αφουγκράζεται. «Ας πάει λοιπόν κι αυτό στο καλό». Ίσως είναι η φωνή της θάλασσας εκείνες τις στιγμές, που μιλάει. Ίσως να ’ναι κι η ψυχή του ναυτικού που μιλάει, από γενιά σε γενιά, μέσα μας. Γιατί, σχεδόν πάντα, ναυτικοί ήτανε όσοι φτάνανε στον τόπο μας.
-Ναυτικοί ίσως και οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής;
Ναυτικός ήταν ο πρώτος που κατοίκησε εδώ. Ένας προϊστορικός ναυτικός, 14.000 χρόνια πριν. «Ο αρχαιότερος ναυτικός του κόσμου», είπαν το 2000 οι σπηλαιολόγοι, που ανακάλυψαν ίχνη κι εργαλεία του, στο Σπήλαιο του Σχιστού, μια σπηλιά πάνω από τον Σκαραμαγκά με παλαιολογική σημασία στην περιοχή.
Ο Θησέας και οι Αργοναύτες ναυπήγησαν εδώ τις τριήρεις τους κι έστησαν ναούς στους θεούς τους
Ναυτικοί ήταν κι επόμενοι που ήρθαν, οι Φοίνικες κι οι Μινωίτες κι οι Τρώες πρόσφυγες, μετά την άλωση της Τροίας. Ναυτικοί ήταν κι εκείνοι που στάθηκαν εδώ, για να ναυπηγήσουν τα πρώτα καράβια… O Θησέας κι οι αργοναύτες, που μεταξύ μύθου και πραγματικότητας, ναυπήγησαν εδώ τις τριήρεις τους κι έστησαν ναούς στους θεούς τους. Άλλωστε, πάντα στο Κερατσίνι υπήρχανε δάση από κερατιές, που έδωσαν και το όνομά τους στην περιοχή (κερατιές-Κερατσίνι). Αυτές οι κερατιές, πολύτιμες για ξυλεία κι οι ήρεμες, απάνεμες ακρογιαλιές, έκαναν τον τόπο ιδανικό, για να στηθούν εδώ τα αρχαία καρνάγια!
Αλλά, κι οι Αθηναίοι εδώ ναυπήγησαν τον περίφημο στόλο τους, στην πυρετώδη προετοιμασία τους για τους Πέρσες… Κι εδώ, έγινε η περίφημη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Δεν έχουν μείνει πολλά για να θυμίζουν εκείνο τον καιρό… Ο πέτρινος θρόνος, μονάχα, που έστησε ο Ξέρξης, για να θαυμάζει τη ναυμαχία, κι οι τάφοι των Σαλαμινομάχων, απέναντι. Όμως, εδώ, έγινε η πιο σκληρή αναμέτρηση Ανατολής και Δύσης, του αρχαίου κόσμου!
Πολλοί έφτασαν εδώ, ύστερα από τους Πέρσες. Άλλοι από τη στεριά κι άλλοι από τη θάλασσα… Ρωμαίοι και Βυζαντινοί... Σαρακηνοί κουρσάροι, Βενετσιάνοι και Φράγκοι… κι έπειτα, ήρθαν κι οι Τούρκοι… κι όλα βυθίστηκαν στη σιωπή. Ερήμωσαν τα καρνάγια. Οι αρχαίοι δρόμοι κι οι ναοί σκεπάστηκαν από σκόνη και λήθη. Κι όταν έφτασε εδώ ο Καραϊσκάκης, για να πολεμήσει, δεν βρήκε παρά ένα μικρό, μαντρωμένο εκκλησάκι, τον Άϊ Νικόλα, στον σημερινό λόφο του Άϊ Γιώργη και λίγα σκόρπια μαντριά.
-Έχετε μελετήσει την δράση του Καραϊσκάκη στην περιοχή του Κερατσινίου;
Το «Λιοντάρι της Ρούμελης», ο Καραϊσκάκης έφτασε εδώ το 1827. Στο εκκλησάκι του Άϊ Νικόλα, στήνει το στρατόπεδό του και τα ταμπούρια του και στέκεται να αντιμετωπίσει με τα καρυοφύλλια και τα ξυπόλητα παλικάρια του, τη φοβερή στρατιά του Κιουταχή, που πολιορκεί την Ακρόπολη. Μια από τις ηρωικότερες στιγμές του αγώνα, γράφτηκε στο Κερατσίνι, από τον Καραϊσκάκη και τα παλικάρια του. Από τότε, το μέρος που έστησε τα ταμπούρια του, ονομάζεται «Ταμπούρια». Στο λόφο που υπάρχει ακόμη το εκκλησάκι του Άϊ Νικόλα, χτίζεται εκκλησία του Άϊ Γιώργη, στη μνήμη του Γεωργίου Καραϊσκάκη κι όλη η περιοχή λέγεται Άϊ Γιώργης… Ο λόφος, το εμπορικό λιμάνι, ακόμη και οι περίφημοι αλευρόμυλοι, παίρνουν το όνομά τους από εκεί!
-Το Κερατσίνι μαζί με την Δραπετσώνα είναι πολύ γνωστά στις γενιές των προσφύγων του΄22. Όλοι γνωρίζουν τις εκεί πρώτες προσφυγοπαράγκες που φιλοξένησαν τους αλλοτινούς άρχοντες της Μικράς Ασίας.
Η φρίκη της Μικρασιατικής καταστροφής φτάνει στο λιμάνι του Άϊ Γιώργη με τα καράβια των προσφύγων. Η περιοχή λειτουργεί ως καραντίνα για εκείνους που φτάνουν εξαθλιωμένοι. Γίνονται προσφυγικές κατοικίες… Πρώτα σκηνές, ύστερα παράγκες από ξύλο, από τσίγκο, από λαμαρίνα… χωρίς, νερό, χωρίς φως, χωρίς αποχέτευση… Το Κερατσίνι του 1928 αριθμεί 2.700 παράγκες κι ελάχιστα πέτρινα σπιτάκια που ζουν στοιβαγμένες 28.000 περίπου ψυχές. Όμως, οι πρόσφυγες φέρνουν μαζί τους την μεγαλοσύνη της ψυχής τους, την πίστη τους στον Θεό και τ' άξια χέρια τους... Κι έτσι, γρήγορα στην παραλία, χτίζονται εργοστάσια, υαλουργίες, ταπητουργίες, λιπάσματα, τσιμέντα… Κι εκεί που κοιμόντουσαν τα αρχαία καρνάγια, κάποιοι χτίζουν ξανά βάρκες και καράβια…
Οι προσφυγοπαράκες, ο πόλεμος, η πείνα, η Μάχη της Ηλεκτρικής και η ακατάβλητη ψυχή.
- Οι παλαιότεροι της περιοχής διηγούνται συγκινητικές ιστορίες από την παραγκούπολη των προσφύγων, αλλά και τις απανωτές συμφορές λίγο αργότερα σε όλο τον Πειραιά από τους βομβαρδισμούς στο β’ παγκόσμιο πόλεμο.
Βέβαια. Έρχεται ο πόλεμος του 1940 κι ηχούν οι σειρήνες των βομβαρδισμών. Ο Πειραιάς -μαζί και το Κερατσίνι- βομβαρδίζονται ανελέητα από εχθρούς κι από συμμάχους! Πιο φονική, όμως, από τους βομβαρδισμούς, αποδεικνύεται η πείνα! Το νεκροταφείο της Ανάστασης, γεμίζει ομαδικούς τάφους. Η εκκλησία κι ο δήμος οργανώνουν συσσίτια…
Οι Γερμανοί χρησιμοποιούν για τα καράβια τους τον πολεμικό ναύσταθμο του Σκαραμαγκά. Η αντίσταση οργανώνει εκεί τα πιο τολμηρά σαμποτάζ… Οι κατακτητές, από την άλλη πλευρά, οργανώνουν σκληρά αντίποινα. Ξεριζώνουν και τα τελευταία δάση που έχουν απομείνει. Οργανώνουν ομαδικές συλλήψεις. «Μπλόκα», βασανιστήρια, στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η πιο μεγάλη στιγμή όμως ενωμένης αντίστασης είναι η μάχη της Ηλεκτρικής. Λίγα παλικάρια του τόπου μας, πολεμούν κι αναχαιτίζουν τους σιδερόφρακτους Γερμανούς, που ηττημένοι αποχωρώντας, επιχειρούν να ανατινάξουν όλες τις βασικές υποδομές και το σημερινό εργοστάσιο της ΔΕΗ.
Πολύπαθοι, αλλά ηρωικοί οι Κερατσινιώτες!
Αγωνιστές στον πόλεμο και στην βιοπάλη. Όταν τελειώσει ο πόλεμος και φεύγουν οι Γερμανοί, στο Κερατσίνι αρχίζουν να στήνονται οι γειτονιές με τα χαμηλά σπιτάκια, τις χαμηλές μάντρες και τις ανοιχτές αυλές… Κι όσοι δεν έχουν δουλειά, μπαρκάρουν πια με τα καράβια. Είναι η εποχή, που στο Κερατσίνι, οκτώ στους δέκα είναι ναυτικοί. Δύσκολη η ζωή της θάλασσας, αλλά έφερε αποτέλεσμα. Οι σπόροι, που το ξεροβόρι τούς πέταξε πάνω σε τούτο τον βράχο, βλάστησαν κι έδωσαν καρπούς. Οι παράγκες έγιναν σύγχρονες κατοικίες, οι χωματόδρομοι λεωφόροι κι η καινούργια γενιά δίνει επιστήμονες, καλλιτέχνες κι επιχειρηματίες… Είναι το Κερατσίνι του σήμερα.
-Αν μπορούσε να μιλήσει μια πόλη, ποιο μήνυμα θα βάζατε στο στόμα της, εσείς ένας από τους ανθρώπους που αποτελείται μέρος της ιστορία της;
Από τότε, που έστησαν εδώ τη ζωή τους εκείνος ο μακρινός ναυτικός στη σπηλιά του Σχιστού, οι αργοναύτες κι οι Τρώες πρόσφυγες… ως τους πρόσφυγες της Μικρασίας και τους αγωνιστές του σήμερα, σε αυτό το βράχο, η ζωή γαντζώνεται κι αντρειώνεται, με πίστη και με όραμα… Είναι η ακατάβλητη ψυχή του Έλληνα, που ξέρει να αντέχει και να στέκεται με αξιοπρέπεια όπως στάθηκε και σε ετούτες τις γειτονιές, δίπλα στη θάλασσα… στο Κερατσίνι.
Η αφήγηση της κας Ζώρζου τελείωσε με την αίσθηση πως οι πρόγονοι στο Κερατσίνι, όπως και σε κάθε Ελληνική γειτονιά, ένας- ένας θα φεύγουν αναπαυμένοι, όταν δεν τελειώνει η πόλη στα χέρια τους, αλλά ξέρουν ότι την διατήρησαν και πως άφησαν στο πόδι τους συνεχιστές.
__________
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 26.06.2019
http://apantaortodoxias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου